Trong kỷ nguyên số hóa, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Tuy nhiên, cùng với sự tiện lợi và kết nối, không ít người dùng đã bắt gặp những tài khoản đáng ngờ với các hành vi lặp đi lặp lại như đăng bình luận rác, gửi liên kết đáng nghi hoặc phản hồi với những tin nhắn rập khuôn. Vậy những tài khoản này là ai, và mục đích của chúng là gì? Rất có thể đó chính là bot mạng xã hội – những tài khoản tự động được vận hành bởi các kịch bản, thuật toán hoặc sự kết hợp của cả hai.
Chúng xuất hiện trên mọi nền tảng từ YouTube, Instagram cho đến Facebook và LinkedIn, gây ra những thách thức không nhỏ cho người dùng và cả các nhà quản lý nền tảng. Việc hiểu rõ về các loại bot này, cách chúng hoạt động và tác động của chúng là vô cùng quan trọng để bảo vệ bản thân trên không gian mạng. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích thế giới của bot mạng xã hội, cung cấp cho bạn cái nhìn chuyên sâu và những kiến thức thực tiễn để nhận diện và phòng tránh.
Các Loại Bot Phổ Biến Trên Mạng Xã Hội
Internet phát triển mạnh mẽ dựa trên sự tương tác và trò chuyện theo thời gian thực. Các bot mạng xã hội đã lợi dụng điều này một cách triệt để. Những kẻ tạo ra chúng lập trình để chúng đăng lại nội dung thịnh hành, theo dõi các tài khoản cụ thể hoặc tạo ra các bình luận tích cực nhằm làm cho một chủ đề trông có vẻ phổ biến hơn thực tế. Thậm chí, một số bot còn giả mạo nhân viên hỗ trợ khách hàng của các hãng du lịch để lừa đảo.
Một số bot có thể khá vô hại, chẳng hạn như một doanh nghiệp nhỏ thiết lập bot để tự động trả lời bằng các liên kết hữu ích hoặc lời chào lịch sự. Tuy nhiên, phần lớn các bot khác lại có mục tiêu thao túng nhận thức cộng đồng. Ví dụ, một chương trình có hàng trăm hoặc hàng nghìn bot tham gia vào các chủ đề chính trị, ca ngợi hoặc công kích các bài đăng để thúc đẩy một chương trình nghị sự nhất định. Những bot này có thể trông rất chân thực nếu chúng được cài đặt để bắt chước các kiểu đăng bài của con người – như giãn cách thời gian bình luận hoặc sử dụng các cụm từ thông thường.
Spam Bots
Spam bot có nhiệm vụ chính là tràn ngập các tin nhắn, bình luận và hộp thư đến của bạn bằng những nội dung không mong muốn. Thông thường, những kẻ điều khiển chúng sử dụng spam bot để phát tán các liên kết lừa đảo (phishing), các ưu đãi mờ ám hoặc đơn thuần là quảng cáo rác nhằm quảng bá sản phẩm.
Đây là một trò chơi về số lượng đối với những kẻ gửi thư rác. Ngay cả khi 99.9% người nhận bỏ qua tin nhắn rác, 0.1% còn lại vẫn có thể mang lại lợi nhuận cho người đứng sau chiến dịch. Spam bot liên tục thay đổi thông tin đăng nhập tài khoản bị đánh cắp, thay đổi địa chỉ IP để tránh bị phát hiện và biến đổi mẫu tin nhắn để đi trước một bước so với các bộ lọc.
Engagement Bots
Những bot này tập trung vào các chỉ số mà hầu hết các thuật toán mạng xã hội yêu thích: lượt thích, bình luận và chia sẻ. Chủ sở hữu chúng hiểu rằng một bài đăng càng có nhiều hoạt động, hệ thống của nền tảng càng có khả năng quảng bá nó đến nhiều người khác. Vì vậy, họ tung ra các lượt thích tự động và bình luận ủng hộ, tạo ra cảm giác phổ biến giả tạo.
Các KOL/influencer mới nổi hoặc ít được biết đến có thể thử dùng chúng như một cách nhanh chóng để nổi bật. Các công ty marketing cũng có thể sử dụng chúng để tăng khả năng hiển thị cho khách hàng. Tất cả chỉ là để trông đủ phổ biến để thu hút sự chú ý của khán giả thực sự.
Imposter Bots
Bạn đã bao giờ nhận được yêu cầu kết bạn hoặc tin nhắn trực tiếp từ một tài khoản trông quen thuộc một cách kỳ lạ chưa? Imposter bot có thể sao chép các hồ sơ thật – ảnh, tiểu sử và tất cả – để thuyết phục bạn rằng có một mối liên hệ cá nhân. Một khi đã xâm nhập, chúng có thể yêu cầu thông tin cá nhân, thúc đẩy các liên kết liên kết (affiliate links) hoặc cố gắng làm tổn hại danh tiếng của bạn bằng cách sử dụng tên của “bạn”.
Một số xuất hiện trên các mạng lưới chuyên nghiệp như LinkedIn, đóng vai trò là nhà tuyển dụng hoặc khách hàng tiềm năng để lừa các doanh nghiệp cung cấp dữ liệu nhạy cảm. Số khác chỉ ẩn mình, xây dựng một thư viện danh tính giả để bán trên dark web. Nó có thể bắt đầu nhỏ, như một yêu cầu kết bạn đơn giản, nhưng bỏ qua những bot này thường là lựa chọn an toàn nhất, và bạn cũng nên tăng cường bảo vệ danh tính trực tuyến của mình.
Astroturf Bots
Astroturf bot tham gia vào các chủ đề chính trị hoặc xã hội, tràn ngập các phần bình luận và luồng chia sẻ để làm cho một ý tưởng có vẻ được ủng hộ rộng rãi hơn thực tế. Một tổ chức ủng hộ một ứng cử viên hoặc chính sách nhất định có thể triển khai hàng trăm tài khoản bot này để lặp lại cùng một luận điểm. Ngay cả khi các bài đăng gốc có vẻ chân thực, một loạt các lời khen ngợi hoặc chỉ trích có thể làm lệch hướng cuộc trò chuyện. Các chương trình bot này được sử dụng để đăng bài thường xuyên, retweet nhanh chóng và bắt kịp các xu hướng trước khi người thật nhận ra điều bất thường. Những loại bot này cũng có thể được sử dụng trong các chiến dịch marketing để quảng bá sản phẩm.
Scam Bots
Scam bot chuyên biệt trong một nhiệm vụ duy nhất: lừa tiền hoặc thông tin cá nhân của mọi người, hoặc cả hai. Một số hứa hẹn kiếm tiền nhanh chóng thông qua các “khoản đầu tư” đáng ngờ, trong khi những loại khác lại lợi dụng cảm xúc bằng cách bịa ra những câu chuyện buồn thương giả mạo. Chúng xuất hiện trong các phần bình luận, diễn đàn trực tuyến và tin nhắn riêng tư, thường với những lời kêu gọi khẩn cấp hoặc những lời đề nghị quá tốt để là sự thật.
Những kẻ lừa đảo chỉnh sửa các kịch bản để phản ứng lại các câu trả lời của bạn bằng cách sử dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) hoặc các cuộc hội thoại phân nhánh được cài đặt sẵn. Điều này tạo ấn tượng về một người thật đằng sau tài khoản. Trước khi bạn nhận ra điều gì đó bất thường, bạn có thể đã gửi tiền hoặc chia sẻ dữ liệu riêng tư khiến bạn dễ bị tổn thương.
Bot Mạng Xã Hội Hoạt Động Như Thế Nào?
Phần lớn hoạt động của bot đến từ các kịch bản tự động được mã hóa bằng các ngôn ngữ lập trình như Python hoặc JavaScript. Các nhà phát triển sử dụng API (Giao diện Lập trình Ứng dụng) của nền tảng (và hiện nay thậm chí cả AI) để tạo ra các tài khoản mô phỏng người dùng thật: theo dõi, thích, bình luận và chia sẻ theo các khoảng thời gian đã định. Chúng chèn các độ trễ ngẫu nhiên hoặc thay đổi một chút cách diễn đạt để trông giống con người hơn.
Người dùng tương tác với bot AI trên điện thoại, minh họa cách bot mạng xã hội hoạt động tự động.
Ngoài ra còn có tự động hóa thủ công, còn được gọi là “farm click” hoặc “engagement pods”, liên quan đến việc thuê người thật với chi phí thấp để hành động như bot. Thay vì sử dụng kịch bản, họ bình luận về các hashtag, theo dõi tài khoản hoặc gửi tin nhắn lặp đi lặp lại. Mặc dù các công cụ tự động hóa ngày càng tinh vi, việc sử dụng con người thật có thể vượt qua sự phát hiện, khiến các nền tảng xã hội khó nhận ra tài khoản đó là giả hay không.
Rất nhiều công cụ làm sẵn cũng tồn tại. Ngay cả những người vận hành bot không chuyên về công nghệ cũng có thể tải xuống một phần mềm, đăng nhập bằng các tài khoản xã hội dùng một lần và thiết lập các thông số đơn giản về tần suất bot nên tương tác.
Ai Đứng Sau Các Hoạt Động Của Bot?
Có rất nhiều loại nhóm khác nhau có thể sử dụng bot. Các doanh nghiệp nhỏ có thể chỉ muốn một cách chi phí thấp để xử lý các yêu cầu của khách hàng hoặc quảng bá một sản phẩm mới, hoặc các công ty marketing có thể muốn tăng tỷ lệ tương tác của khách hàng trên mạng xã hội. Chúng cũng được sử dụng cho các mục đích bất chính hơn, chẳng hạn như điều hành các hoạt động lừa đảo (phishing), phân phối các liên kết chứa mã độc hoặc lừa đảo tiền của mọi người.
Tại Sao Bạn Cần Quan Tâm Đến Bot Mạng Xã Hội?
Bot có thể định hình lại cuộc trò chuyện trực tuyến, thổi phồng các chỉ số phổ biến và lôi kéo mọi người vào các cạm bẫy tài chính. Một bình luận ngẫu nhiên thúc giục bạn xem xét một “khoản đầu tư tuyệt vời” có thể là điểm khởi đầu để mất tiền hoặc thậm chí bị đánh cắp danh tính. Hoặc một nhóm bài đăng tương tự đáng ngờ từ nhiều người dùng dường như có thể thuyết phục bạn rằng một ý kiến nhất định phổ biến hơn thực tế. Thách thức nằm ở việc phát hiện ra đâu là thật và đâu chỉ là một ảo ảnh.
Các nền tảng đang chống trả bằng các quy tắc nghiêm ngặt hơn, phát hiện bằng học máy (machine learning) và báo cáo của người dùng. Họ giám sát các mẫu tài khoản đáng ngờ, chặn các dải IP được biết là có hoạt động bot và yêu cầu các bước đăng ký bổ sung. Tuy nhiên, những kẻ tạo bot có xu hướng coi những rào cản mới là một thử thách và điều chỉnh phương pháp của chúng.
Làm Thế Nào Để Luôn An Toàn Trước Bot Mạng Xã Hội?
Một sự cảnh giác cao độ sẽ giúp ích rất nhiều, và bạn cũng ở vị trí tốt hơn để báo cáo hành vi đáng ngờ trên nền tảng. Hãy để ý những bình luận giống hệt nhau trên nhiều tài khoản, tần suất đăng bài nhanh đáng ngờ hoặc những tin nhắn có vẻ quá rập khuôn. Hãy bảo vệ thông tin cá nhân của bạn. Bỏ qua các liên kết từ các tài khoản tuyên bố bạn đã thắng được thứ gì đó chỉ sau một đêm. Hãy nhớ rằng không phải tất cả những lời quảng cáo thổi phồng trong phần bình luận đều là thật – và học cách phát hiện các trò lừa đảo phổ biến.
Bot có thể chỉ là những dòng mã, nhưng đằng sau chúng là những người muốn một điều gì đó: tiền bạc, sự chú ý hoặc ảnh hưởng. Một khi bạn nhận ra các dấu hiệu, bạn sẽ ít có khả năng mắc bẫy hơn. Hãy luôn tỉnh táo và cẩn trọng để bảo vệ chính mình trong thế giới số. Bạn đã từng gặp phải bot mạng xã hội nào chưa? Hãy chia sẻ trải nghiệm của bạn trong phần bình luận bên dưới!
