Đối với nhiều người, bao gồm cả tôi, việc thực sự trân trọng những tựa game thập niên 1980 thường gặp khó khăn nếu chúng ta không được trải nghiệm chúng vào thời kỳ hoàng kim. Tuy nhiên, quan điểm của tôi đã thay đổi hoàn toàn sau khi khám phá một loạt phim tài liệu game retro tương tác đang diễn ra, ghi lại chi tiết kỷ nguyên hình thành và phát triển rực rỡ đó. Những bộ sưu tập này không chỉ là tập hợp game mà còn là những chuyến du hành chuyên sâu, mang lại cái nhìn toàn diện về bối cảnh lịch sử và tầm ảnh hưởng của từng tựa game, giúp người chơi hiện đại tiếp cận và thấu hiểu giá trị của chúng một cách sâu sắc hơn.
Thập Niên 80 – Một Thế Giới Game Xa Lạ Với Người Viết
Khi tôi lần đầu chạm tay vào bộ điều khiển vào giữa những năm 1990, ngành công nghiệp trò chơi điện tử đã và đang chuyển mình mạnh mẽ sang đồ họa đa giác. Cùng với việc chơi các tựa game trên chiếc Game Boy và SNES được truyền lại, tôi thường xuyên bị choáng ngợp bởi đồ họa 3D sắc nét của Nintendo 64 mà lũ trẻ hàng xóm sở hữu. Nói cách khác, tôi đã trải nghiệm Super Mario Land, Donkey Kong Country và Super Mario 64 gần như cùng một lúc. Tôi không nghĩ về game theo thế hệ console mà chỉ đơn giản là Nintendo là tất cả những gì tồn tại, và có nhiều “Nintendo” khác nhau. Nếu bạn cố gắng giải thích Atari 2600 là gì với tôi, tôi chỉ hỏi rằng nó có những game Mario nào.
Thực tế, phải đến thập kỷ tiếp theo tôi mới thực sự tìm hiểu về thế giới game rộng lớn hơn. Điều đầu tiên tôi biết về Atari là tất cả các bản sao của tựa game E.T. the Extra-Terrestrial bị chôn vùi trong bãi rác, và sau đó là những bản mô phỏng lỗi thời của các tác phẩm kinh điển như Pac-Man mà Atari 2600 nổi tiếng vì chúng. Mặc dù tôi có thể dễ dàng quay lại các console dựa trên sprite tiên tiến hơn mà tôi đã lớn lên, nhưng ý nghĩ thử những tựa game nguyên thủy đó hoàn toàn không hề có trong tâm trí tôi. Thành thật mà nói, tôi sẽ không thể trân trọng chúng nếu tôi đã thử. Ngay cả bây giờ, chúng vẫn rất khó để cảm thụ nếu thiếu đi bối cảnh lịch sử phù hợp. May mắn thay, một studio với niềm đam mê sâu sắc về bảo tồn lịch sử game đã sửa chữa sự thiếu hiểu biết của tôi bằng cách cung cấp chính bối cảnh đó.
Một chiếc Atari 2600+ và cần điều khiển đặt trước các ảnh chụp màn hình game Atari cổ điển.
Digital Eclipse và Cuộc Cách Mạng Phim Tài Liệu Game Tương Tác
Lịch sử của Digital Eclipse đã kéo dài hơn ba thập kỷ, mặc dù ngày nay hầu hết mọi người biết đến studio này qua các bộ sưu tập game retro của họ. Trong một thời gian dài, đây chỉ là những trung tâm chứa các bản port game có thêm tính năng chơi trực tuyến cùng một số tác phẩm nghệ thuật và âm nhạc được nhồi nhét vào thư mục “bonus”. Chúng là những cách tuyệt vời để thử các game đối kháng kinh điển và game platformer, nhưng sự mới lạ nhanh chóng mất đi và thiếu nhiều ấn tượng lâu dài.
Tất cả đã thay đổi vào năm 2022 với sự ra mắt của Atari 50: The Anniversary Celebration. Digital Eclipse đã phát minh ra một timeline tương tác tài tình, đặt các tựa game cạnh các đoạn phim tài liệu, quảng cáo được quét, và tài liệu phát triển. Các mô tả về tầm quan trọng của mỗi yếu tố đã cung cấp bối cảnh cần thiết cho từng game và tài liệu được bao gồm, liên quan đến hành trình tổng thể qua timeline. Đột nhiên, những tựa game vốn khá thô sơ theo tiêu chuẩn hiện đại đã được thổi một luồng sinh khí mới thông qua cách trình bày như một viện bảo tàng chuyên nghiệp.
Logo của Digital Eclipse, một studio chuyên về bảo tồn lịch sử game retro thông qua các bộ sưu tập tương tác.
Sau thành công và sự hoan nghênh của Atari 50, Digital Eclipse bắt đầu phát hành Gold Master Series của họ, sao chép định dạng timeline cho các bộ sưu tập khác. Ba tựa game đã được phát hành dưới series này cho đến nay, mỗi tựa đều mang một hương vị và góc nhìn độc đáo riêng. Tôi đã trải qua tất cả các timeline này, và mỗi trải nghiệm đều để lại một dấu ấn khác biệt rõ rệt. Nhìn chung, chúng đã mang đến cho tôi một niềm yêu thích đối với những năm đầu tiên của trò chơi điện tử mà tôi không thể tiếp cận được theo bất kỳ cách nào khác.
Atari 50: Hành Trình Tiên Phong của Ngành Công Nghiệp Game
Vào thời điểm tôi sinh ra vào năm 1993, câu chuyện về Atari như một nhà tiên phong trong ngành đã được viết nên. Atari 50 do đó là một cái nhìn sâu sắc vào ngành công nghiệp game từ khởi đầu cho đến thời điểm tôi ra đời. Đó là tất cả những gì tôi từng cho là quá “trước thời đại của tôi” để bận tâm khám phá, và điều duy nhất thu hút tôi là sự tò mò về định dạng phim tài liệu của nó.
Bảy timeline của Atari 50 bao gồm toàn bộ sản phẩm của công ty trong thập niên 1970 và 1980, từ khi ra đời với các game arcade chạy bằng xu đến sự thống trị của console gia đình Atari 2600, và nỗ lực thất bại khi cố gắng gia nhập thị trường cầm tay do Game Boy thống trị. Chúng vẽ nên một bức tranh về một công ty đã xây dựng đế chế từ Pong, viết nên “cuốn cẩm nang” về các khái niệm thiết kế game thông qua thử nghiệm và sai lầm, và sử dụng sự tinh thông này để tạo ra console trò chơi điện tử thương mại thành công đầu tiên (một console được yêu thích đến nỗi hai phiên bản kế nhiệm của nó không thể thay thế được).
Ảnh bìa của Atari 50: The Anniversary Celebration, thể hiện sự đa dạng các tựa game arcade và console của Atari.
Bằng cách bắt đầu với các phiên bản arcade gốc mà Atari sau đó đã thu nhỏ cho phần cứng gia đình yếu hơn, người chơi được trải nghiệm các phiên bản dễ chấp nhận nhất đối với khán giả hiện đại ngay từ đầu. Cùng với đó là một số bản tái tạo do Digital Eclipse phát triển cho bộ sưu tập này, một số trong đó nắm bắt được tinh thần của tài liệu gốc tốt hơn những bản khác. Sau khi trải nghiệm điều này, bạn có thể bắt đầu trân trọng những gì các bản port arcade sang phần cứng yếu hơn đã cố gắng đạt được, và mức độ ấn tượng mà nhiều bản đã đạt được.
Có quá nhiều game ở đây mà tôi chỉ có thể chơi mỗi game trong vài phút trước khi tiếp tục câu chuyện. Điều này đã biến danh mục Atari thành một bức tranh ghép có thể chơi được của những hình ảnh và âm thanh. Mặc dù bất kỳ game nào riêng lẻ có thể không còn “đáng chơi” nữa, nhưng việc trải nghiệm chúng liên tiếp trong thời gian ngắn đã biến chúng thành một loạt các khoảnh khắc hấp dẫn, đưa tôi vào trạng thái “phiêu” theo Atari. Có thể nói tôi đã “vibe” với Atari nhiều hơn là “chơi” Atari.
Ngoài ra, còn có một sự kỳ diệu nhất định khi được kể, “Game này đã cách mạng hóa vì một chi tiết nhỏ này,” và sau đó tải game lên để xem nó từ góc nhìn đó. Mỗi game trở thành một bước đệm hướng tới các xu hướng thiết kế có thể nhận ra ngay cả trong các game ngày nay. Đến khi bạn chơi các game phức tạp hơn như Tempest và Berzerk, bạn sẽ hiểu chính xác điều gì đã khiến chúng gây ấn tượng với các game thủ thời đó. Rời khỏi Atari 50, tôi về cơ bản đã lấp đầy khoảng trống kiến thức về game trước những năm 1990 của mình. Tuy nhiên, phần tiếp theo mới là thứ thực sự chiếm được trái tim tôi.
The Making of Karateka: Tuyệt Tác Võ Thuật Đầy Cảm Hứng
Khi bắt đầu cuộc hành trình phim tài liệu game kéo dài bốn phần này, The Making of Karateka là tựa game ít khiến tôi quan tâm nhất. Cuối cùng, nó lại là tựa game tôi yêu thích nhất.
Tôi chưa bao giờ nghe nói về Karateka trước khi bắt đầu phần đầu tiên của series Gold Master Series này. Tôi dám cá điều tương tự cũng đúng với những người cùng tuổi hoặc trẻ hơn tôi, bởi vì mặc dù Karateka thành công và có ảnh hưởng không thể phủ nhận, di sản của nó hiện nằm trong cái bóng của Prince of Persia, hậu duệ tinh thần được phát triển thành một thương hiệu đa phương tiện của nhà phát triển Jordan Mechner. Điều đó khiến nó trở thành một lựa chọn tuyệt vời cho lần tái hiện này, đặc biệt là với tài liệu tỉ mỉ mà Mechner đã lưu giữ về hành trình phát triển của mình.
Ảnh bìa của The Making of Karateka, một tựa game võ thuật kinh điển được tái hiện trong series Gold Master.
Bộ sưu tập này có lẽ là bức chân dung toàn diện nhất về một nhà phát triển game thập niên 1980 tồn tại. Bạn sẽ thấy mọi thứ từ các bản prototype sớm nhất của Mechner (Asteroids clone) đến nhiều lá thư tranh cãi với nhà phát hành của anh ấy, đến các video gia đình anh ấy thực hiện các động tác karate mà anh ấy đã chuyển thể thành các hoạt ảnh nhân vật chân thực của Karateka thông qua kỹ thuật rotoscoping. Đến khi bạn được giới thiệu một bản prototype sớm của game sau hơn nửa chặng đường trải nghiệm, bạn đã phát triển một sự tôn kính đối với từng chi tiết nhỏ nhất của nó.
Nếu không có tất cả những điều này, tôi có lẽ sẽ chỉ chơi Karateka trong vài phút như một món đồ cổ lịch sử và bỏ qua, giống như tôi đã làm với hầu hết các game trong Atari 50. Tuy nhiên, hành trình này đã giúp tôi trân trọng sự xuất sắc của lối đối kháng đơn giản nhưng phức tạp của nó, sự tinh tế trong phong cách điện ảnh ấn tượng vốn mang tính cách mạng vào thời đó, và các tín hiệu âm nhạc leitmotif giúp kể câu chuyện của nó. Nếu việc chơi game vẫn còn cảm thấy quá lỗi thời, game có thể tự chơi, cho phép bạn vẫn đắm chìm vào các chi tiết được chỉ ra bởi các tài liệu phim tài liệu. (Bạn cũng có thể giành quyền điều khiển bất cứ lúc nào trong quá trình máy tính chơi, một thành tựu kỹ thuật ấn tượng của Digital Eclipse.)
Điểm nhấn cuối cùng là phiên bản remake trung thực của Digital Eclipse, kết thúc The Making of Karateka. Bản remake này cập nhật hoạt ảnh trở nên mượt mà và phản hồi nhanh hơn trong khi vẫn giữ lại các khung hình chính mang tính biểu tượng, loại bỏ các vấn đề về tốc độ khung hình, và triển khai nội dung đã bị cắt khỏi bản gốc. Trong số tất cả các game được Digital Eclipse tái tạo cho các bộ sưu tập này, đây dễ dàng là bản hay nhất.
Ngoài ra, tôi không thể kết thúc phần nói về The Making of Karateka mà không ca ngợi cách tiếp cận phỏng vấn phi truyền thống của nó. Jordan Mechner không bao giờ được phỏng vấn trực tiếp mà thay vào đó được quay phim đang trò chuyện phỏng vấn cha mình, một người đàn ông tài năng đã giúp con trai mình tạo ra Karateka, đáng chú ý nhất là với vai trò nhà soạn nhạc. Điều này giúp cả hai cha con nhà Mechner trở thành những nhân vật hấp dẫn và mang lại sự tôn kính cho người cha, người lẽ ra có thể dễ dàng bị coi là một chi tiết phụ không công bằng mặc dù vai trò thiết yếu của ông đã giúp game trở thành một kiệt tác. Nó cũng mang lại cho tôi sự tự tin rằng Digital Eclipse đang ở đây để ghi lại lịch sử một cách chính xác, chứ không phải để tạo ra huyền thoại.
Llamasoft: The Jeff Minter Story: Người Hùng Độc Lập của Game
Llamasoft: The Jeff Minter Story có nhiều điểm chung với The Making of Karateka. Đó là câu chuyện về một nhà phát triển đầy nghị lực đã tự tạo cho mình một chỗ đứng trong thời kỳ bùng nổ trò chơi điện tử đầu tiên, với vô số tài liệu đã được bảo quản đáng kinh ngạc qua nhiều thập kỷ. Nó cũng rất giống với Atari 50 về số lượng game được cung cấp, thậm chí còn có chung Tempest 2000 do Minter phát triển.
Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của phần thứ hai của Gold Master Series này – ngoài tất cả những con llama đầy ảo giác – là cách nó nhắc nhở chúng ta rằng trái tim thực sự của ngành game nằm ở sự độc lập, chứ không phải ngành công nghiệp AAA корпоратив đang sụp đổ mà chúng ta đang chứng kiến trong thời gian thực.
Ảnh bìa của Llamasoft: The Jeff Minter Story, nổi bật với hình ảnh llama và phong cách đồ họa độc đáo của Jeff Minter.
Câu chuyện của Jeff Minter là về một nhà tiên phong hiếm hoi, một người ngoài cuộc đã đi vòng qua ngành công nghiệp chính thống trong khi vẫn duy trì được một sự nghiệp phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay. Anh ấy về cơ bản là blogger đầu tiên của ngành game, ngoại trừ các bài đăng trên blog của anh ấy là những game thử nghiệm đầy “phê” được phát hành thường xuyên qua băng cassette đặt hàng qua thư. Sau đó, anh ấy bắt đầu gửi các tập tài liệu nhỏ cho những người hâm mộ trung thành với những dòng suy nghĩ tự do về những cuộc phiêu lưu trong đời mình, những game đã chơi gần đây, và những cuộc tranh cãi với các tạp chí game. Bạn có thể chơi hầu như toàn bộ các sản phẩm đồ sộ của Minter trong thập niên 1980 ở đây, cũng như đọc đầy đủ các tập tài liệu nhỏ đó và các bài viết khác nếu bạn thực sự muốn tìm hiểu sâu.
Minter say mê những điều kỳ lạ, tạo ra một vũ trụ các nhân vật động vật trong các game của mình. Những con llama đột biến khổng lồ và một sinh vật dê đi bằng hai chân gần như satanic nhưng rõ ràng không phải chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Việc chứng kiến những biểu tượng này phát triển giữa các game bắt đầu trở nên rất có ý nghĩa trong bối cảnh sự tôn kính của Minter đối với các loài vật ngoài đời thực. Tuy nhiên, điều thực sự khiến tôi ngạc nhiên là những nỗ lực của anh ấy trong việc tạo ra trình hiển thị âm nhạc tương tác (music visualizers). Công nghệ trình diễn ánh sáng tương tác mà anh ấy đã phát triển cùng với các bản phát hành game truyền thống thực sự mang tính đột phá. Anh ấy không nhận được sự công nhận xứng đáng cho việc đã giúp phát triển công nghệ này, thứ vẫn còn liên quan đến ngày nay, nhưng một lần nữa, Gold Master Series tồn tại để sửa chữa những bất công này.
Một cảnh trong game Llamasoft: The Jeff Minter Story, hiển thị đồ họa rực rỡ và các nhân vật động vật độc đáo.
Cũng có rất nhiều câu chuyện thú vị mà những người xem tinh ý sẽ nhận ra. Điều tôi yêu thích nhất là Minter thường xuyên đau khổ vì chiếc máy Tempest bị hỏng của mình trong các tập tài liệu, chỉ để cuối cùng lại phát triển các phần tiếp theo của Tempest trong nhiều năm tới. Ngay cả khi sự hợp tác của anh ấy với Atari được coi là một bước tiến vào ngành công nghiệp chính thống, nó vẫn xuất phát từ niềm đam mê chân chính với các dự án và không bao giờ vượt ra ngoài điều đó. Có rất ít người sáng tạo có thể duy trì quyền tự chủ và sự độc lập như Minter, vì vậy câu chuyện này thực sự đáng ngưỡng mộ.
Tetris Forever: Biểu Tượng Kinh Điển Tiếp Diễn
Trong khi hai phần trước của Gold Master Series tập trung vào các game thập niên 1980 đã trở nên ít được biết đến, thì Tetris Forever lại hoàn toàn ngược lại. Đây là một sự tôn vinh đối với một trong những tựa game có lẽ được chơi nhiều nhất từ trước đến nay, ngay cả khi các nỗ lực tạo ra phần tiếp theo trong thập niên 1990 của nó vẫn còn tương đối ít người biết đến. Câu chuyện về Tetris cũng là một câu chuyện mà mọi người đã biết, nhưng Digital Eclipse vẫn cung cấp đủ sắc thái và bối cảnh để giữ cho nó hấp dẫn.
Ví dụ, trong khi việc Alexey Pajitnov phát triển Tetris trong bốn ngày như một thú vui cá nhân có thể là một mẩu thông tin mà người hâm mộ đã biết, Digital Eclipse đã làm cho trải nghiệm trở nên thú vị hơn bằng cách tái tạo phiên bản gốc đó đã bị mất theo thời gian. Chuyến đi nổi tiếng của Henk Rogers đến Moscow với thị thực du lịch để giành quyền sở hữu Tetris cho Nintendo cũng được nâng tầm bởi việc bổ sung các đoạn phim lưu trữ mà Rogers đã quay tại đó. Có thể không có nhiều tiết lộ mới, và câu chuyện thật không may bị cắt bớt do không thể bao gồm các bản phát hành quan trọng của Nintendo trên Game Boy và NES, nhưng định dạng timeline vẫn biến đây trở thành cách kể lại câu chuyện Tetris hay nhất.
Ảnh bìa của Tetris Forever, một bộ sưu tập vinh danh tựa game xếp hình huyền thoại.
Điều đó cũng giúp ích khi, mặc dù thiếu sót các tựa game Nintendo, đây là bộ sưu tập mở rộng nhất về những điều kỳ lạ của Tetris mà tôi biết. Các biến thể như BomBliss, Hatris, và Welltris có thể không tìm thấy chỗ đứng văn hóa lớn do sự hoàn hảo đơn giản nhưng phức tạp của bản gốc, nhưng vẫn rất thú vị khi xem các cách khác nhau mà Pajitnov và các nhà phát triển khác đã cố gắng thực hiện. Rất nhiều trong số chúng còn thú vị hơn tôi có thể mong đợi. Điểm nổi bật đối với tôi phải kể đến Tetris Battle Gaiden, một game Tetris cạnh tranh lấy cảm hứng từ anime chỉ dành cho thị trường Nhật Bản, đã tạo ra khuôn mẫu cho nhiều chế độ tương tự sau này.
Digital Eclipse cũng tạo ra phiên bản riêng của họ về game giải đố này mang tên Tetris Time Warp. Mặc dù khái niệm không được phát triển sâu như tôi mong muốn (mỗi kỷ nguyên bạn “warp” đến đều chơi quá giống nhau), nhưng đó là một cách thông minh để chèn yếu tố thẩm mỹ của Game Boy mà không làm ảnh hưởng đến quyền sở hữu của Nintendo. Điều này rất phù hợp vì câu chuyện Tetris vốn đã được định nghĩa bởi các nhà phát triển và doanh nhân “lách luật”.
Một biến thể của Tetris với lối chơi độc đáo từ bộ sưu tập Tetris Forever.
Xu Hướng Mới Cho Các Bộ Sưu Tập Game
Thông qua việc khám phá kỷ nguyên duy nhất của game chính thống mà tôi đã bỏ lỡ hoàn toàn qua Atari 50 và Gold Master Series, tôi đã học cách trân trọng hơn nơi mà sở thích cá nhân đã biến thành nghề nghiệp của tôi bắt nguồn, và yêu thích một vài tựa game chọn lọc mà tôi lẽ ra sẽ không bao giờ chơi.
Tôi hy vọng rằng thành công của định dạng này sẽ tiếp tục không chỉ thông qua Digital Eclipse mà còn cả các studio và nhà phát hành khác muốn bảo tồn lịch sử của họ. Tôi sẽ ngay lập tức mua lại tất cả các tác phẩm kinh điển của Nintendo nếu chúng được đặt trong bối cảnh câu chuyện về sự tiến hóa của công ty từ đồ chơi đến game, hoặc chi tiền cho một bộ sưu tập game đối kháng Capcom khác với các game tương tự nếu chúng cho thấy cách công ty phát triển từ game này sang game khác. Hoặc, vì chúng ta đã bão hòa với các bộ sưu tập Capcom, có lẽ đây là thời điểm để SNK tỏa sáng bằng cách ghi lại lịch sử các thương hiệu game đối kháng của họ.
Giao diện timeline tương tác trong The Making of Karateka, hiển thị một bản thử nghiệm (prototype) của game.
Nếu bạn đang tìm kiếm thứ gì đó gần nhất với Gold Master Series, lựa chọn tốt nhất của bạn có thể là UFO 50. Studio cùng tên của nó có thể là một sự bịa đặt hoàn toàn, nhưng bộ sưu tập 50 game mà các nhà phát triển của nó đã tạo ra dưới danh nghĩa đó bao gồm một khoảng thời gian thập niên 1980 tương tự như Atari 50 trong khi có thể dễ chơi hơn đối với khán giả hiện đại so với các game thực tế. Tôi nóng lòng muốn xem Digital Eclipse sẽ mang lịch sử game nào lên định dạng timeline tiếp theo. Nơi mà trước đây tôi sẽ không bao giờ dành thời gian cho game thập niên 1980, giờ đây tôi lại khao khát nó, miễn là bối cảnh cần thiết được cung cấp đầy đủ.
Những bộ sưu tập phim tài liệu tương tác này không chỉ là một cách để thưởng thức game cổ điển, mà còn là một phương pháp giáo dục hiệu quả, giúp người chơi thuộc mọi thế hệ hiểu sâu sắc hơn về quá trình phát triển, những thách thức và sự sáng tạo đã định hình ngành công nghiệp game ngày nay. Chúng là một xu hướng đáng hoan nghênh và là một phần không thể thiếu trong việc bảo tồn di sản số của chúng ta. Hãy chia sẻ trải nghiệm của bạn với các bộ sưu tập game tương tự hoặc những tựa game retro bạn yêu thích trong phần bình luận bên dưới!
