Những ngày đầu chập chững khám phá thế giới công nghệ, đặc biệt là phần mềm mã nguồn mở, Ubuntu từng là một cái tên khơi gợi sự phấn khích tột độ, như thể tìm thấy một kho báu công nghệ miễn phí và vô tận. Tôi theo dõi từng bước phát triển của nó với niềm đam mê cháy bỏng. Giờ đây, cảm xúc ấy chỉ còn là sự thờ ơ, nếu không muốn nói là một chút tiếc nuối. Điều gì đã xảy ra trên chặng đường dài của hệ điều hành Ubuntu mà khiến một người từng gắn bó như tôi thay đổi đến vậy?
Giai đoạn bùng nổ: Khám phá thế giới mã nguồn mở và Ubuntu đời đầu
Khoảng năm 2008, khi còn là học sinh trung học, tôi bắt đầu làm quen với phần mềm nguồn mở nói chung: những ứng dụng như Mozilla Firefox, Thunderbird, AbiWord và OpenOffice. Đây là những phần mềm mà bất cứ ai cũng có thể sở hữu và sử dụng, bất kể điều kiện tài chính hay cấu hình PC.
Thời điểm đó, anh trai và tôi cùng chia sẻ một chiếc máy tính để bàn, nên tôi không dám mạo hiểm cài đặt một bản phân phối Linux mà không có chút kiến thức nào, vì sợ làm hỏng chiếc máy duy nhất kết nối tôi với bạn bè. Thay vào đó, tôi mày mò trên chiếc laptop cũ nát với phiên bản Ubuntu duy nhất có thể chạy được: Xubuntu. Tuy nhiên, không có driver hoạt động cho modem dial-up, khả năng tôi có thể làm với nó bị hạn chế rất nhiều.
Một năm sau, khi bước vào năm nhất đại học, tôi đã chuyển hoàn toàn sang Ubuntu. Không phải vì tôi đột nhiên trở nên dũng cảm, mà là vì bản sao Windows Vista của tôi đột nhiên không khởi động được, và dữ liệu không thể phục hồi do phần mềm mã hóa đĩa. Mọi thứ đã mất, nên không còn gì để mất nữa.
Trong những ngày đầu, mọi thứ thật sự rất vui. Khi còn học trung học, tôi đã thử nghiệm với đĩa CD Live của Ubuntu 8.04 Hardy Heron, nhưng Ubuntu 8.10 Intrepid Ibex mới là phiên bản tôi chính thức cài đặt trên chiếc laptop đại học của mình. Tôi háo hức chờ đợi từng thay đổi trong các phiên bản 9.04 Jaunty Jackalope và 9.10 Karmic Koala – những tính năng như menu chuyên dụng để quản lý tài khoản tin nhắn tức thời (được gọi là MeMenu) và một giao diện mang tính chất “đất” hơn. Tôi đã gắn bó đến mức những số hiệu và tên mã phiên bản này đã in sâu vào tâm trí mà không cần tra cứu.
Giao diện desktop Ubuntu 9.10 Karmic Koala với menu ứng dụng và thanh công cụ đặc trưng.Wikipedia
Tôi cũng theo dõi quá trình phát triển của Ubuntu Netbook Remix, mà tôi đã chạy trên một chiếc netbook khi còn học đại học. Phiên bản này sau đó đã phát triển thành giao diện desktop Unity, một đặc điểm định hình Ubuntu trong nhiều năm.
Quan điểm của tôi bắt đầu thay đổi một chút với phiên bản 10.04 Lucid Lynx. Đây là lần đầu tiên tôi chứng kiến sự ra mắt của một phiên bản Ubuntu LTS (Long Term Support), và tôi không thích những thay đổi về mặt giao diện. Tôi không phải là fan của tông màu tím và cam mới. Tôi cũng không ưa theme ứng dụng đặt một đường phân chia kỳ cục giữa menu ứng dụng và phần còn lại của cửa sổ ứng dụng. Việc di chuyển các nút cửa sổ sang bên trái cũng làm tôi không hài lòng. Sự thất vọng vẫn tiếp diễn khi giao diện được tinh chỉnh nhưng về cơ bản vẫn giữ nguyên trong Ubuntu 10.10 Maverick Meerkat.
Màn hình desktop Ubuntu 10.10 Maverick Meerkat với tông màu tối và cách bố trí giao diện mới lạ.Wikipedia
Tuy nhiên, tất cả những thay đổi này đều có thể dễ dàng tùy chỉnh, vì vậy tôi có thể bỏ qua chúng. Nhưng nó đã làm tăng sự quan tâm của tôi đối với các bản phân phối Linux khác.
Tham vọng lạc lối: Canonical và cuộc phiêu lưu sang di động, TV
Netbook về cơ bản chỉ là những chiếc PC nhỏ, không đòi hỏi nhiều công nghệ mới để tạo phần mềm. Câu chuyện hoàn toàn khác với điện thoại và TV. Vì vậy, khi Canonical công bố sẽ đưa Ubuntu lên các thiết bị này, tôi có lẽ sẽ phấn khích nếu nghĩ rằng có bất kỳ cơ hội nào để chúng đến được tay người dùng phổ thông. Nhưng một phần trong tôi cảm thấy công ty sẽ không có đủ nguồn lực để thực hiện điều này.
Khi Canonical bắt đầu phát triển các công nghệ sẽ tạo nền tảng cho điện thoại Ubuntu, mã nguồn này được hứa hẹn một ngày nào đó sẽ cung cấp năng lượng cho phiên bản desktop Ubuntu sắp tới. Phiên bản Ubuntu đó sẽ sẵn sàng vào năm sau, rồi năm sau nữa, cho đến cuối cùng nó không bao giờ xuất hiện. Nỗ lực này, vốn dĩ đã có vẻ sai lầm, đã thực sự làm hỏng hình ảnh của Ubuntu trong mắt tôi. Nhưng đó không phải là tất cả.
Canonical “đi đường riêng”: Phá vỡ tinh thần hợp tác của mã nguồn mở?
Tôi yêu thích việc phần mềm nguồn mở được xây dựng trên nền tảng hợp tác. Không chỉ ý tưởng mã nguồn miễn phí làm tôi phấn khích, mà còn là việc chứng kiến rất nhiều tình nguyện viên và công ty từ khắp nơi trên thế giới hợp tác trên cùng một mã nguồn.
Tuy nhiên, từng chút một, Canonical bắt đầu từ bỏ các công nghệ đã được thiết lập để tự phát triển những giải pháp riêng của mình. Thay vì chấp nhận phiên bản GNOME 3.0, Canonical đã phát triển giao diện Unity riêng của mình. Có thể nói GNOME 3 chưa hoàn toàn sẵn sàng vào thời điểm đó, nhưng Unity cũng vậy!
Thay vì dần dần chuyển đổi từ máy chủ hiển thị X.org sang Wayland, một công nghệ thay thế, Canonical lại quyết định tạo ra giải pháp riêng của mình với tên gọi Mir. Thay vì đón nhận định dạng gói Flatpak đang phát triển cho việc cài đặt ứng dụng, Canonical lại tạo ra định dạng Snap riêng của mình (may mắn là người dùng vẫn có thể cài đặt Flatpak trên Ubuntu nếu muốn).
Ngay cả khi các nhà phát triển GNOME bắt đầu yêu cầu các bản phân phối không tùy chỉnh theme ứng dụng của họ, tạo ra một trang web dành riêng cho yêu cầu này, Canonical vẫn tiếp tục tùy chỉnh desktop của mình. Tôi hiểu lý do – các dự án muốn có bản sắc hình ảnh riêng. Nhưng tổng thể, việc sử dụng Ubuntu đồng nghĩa với việc tôi đang sử dụng phần mềm hơi khác biệt so với hầu hết các bản phân phối khác, ngay cả khi hầu hết các ứng dụng đều giống nhau.
Hệ quả: Nền tảng Ubuntu desktop dần kém ổn định và bị bỏ bê
Nếu Canonical đã thực hiện thành công tất cả những dự án này, có lẽ tôi đã có cảm nhận khác, nhưng điều đó đã không xảy ra. Canonical đã từ bỏ Unity vào năm 2017. Ubuntu cuối cùng cũng quyết định sử dụng Wayland cho desktop, sau nhiều năm làm việc với Mir. Canonical cũng từ bỏ dự án Ubuntu Touch, hiện được quản lý bởi Quỹ UBports. Ít nhất thì bạn vẫn có thể chạy Ubuntu Touch trên một số điện thoại. Còn về Ubuntu TV, tôi không biết liệu có chiếc nào từng được sản xuất hay không.
Hệ điều hành Ubuntu Touch hoạt động trên điện thoại PinePhone, minh họa nỗ lực di động của Ubuntu.Corbin Davenport / How-To Geek
Trong suốt thời gian đó, desktop Ubuntu trở thành một nền tảng kém ổn định hơn. Unity đã trì trệ trong nhiều năm trước khi Canonical ngừng phát triển. Bản phân phối này đã xuất xưởng một bộ ứng dụng và thư viện GNOME không đồng bộ với các số phiên bản khác nhau. Desktop ngày càng giống một dự án bảo trì chỉ để duy trì sự sống.
Hiện tại: Desktop Ubuntu chỉ còn là “suy nghĩ sau”?
Khi Ubuntu chuyển trở lại GNOME, tôi đã thoáng chút phấn khích, nhưng Canonical không quay trở lại với cách thử nghiệm những gì desktop GNOME có thể làm được. Công ty đã thêm một vài tiện ích mở rộng khiến phiên bản GNOME của họ trông giống Unity hơn, và đây là những thay đổi mà tôi phần lớn không thích. Tôi thích việc GNOME hoàn toàn không có biểu tượng trên desktop. Tôi thích dock của GNOME chỉ xuất hiện khi mở Activities Overview, thay vì luôn hiển thị. Từ khi GNOME 3 ra mắt, tôi đã thích mọi quyết định thiết kế của GNOME hơn Ubuntu, và ngày càng rõ ràng rằng Ubuntu và tôi không còn hợp nhau nữa.
Ubuntu phần lớn vẫn giữ nguyên kể từ đó. Canonical không nói nhiều về desktop. Sự quan tâm của họ dường như nằm ở Snaps. Tôi chưa bao giờ quan tâm đến Snaps hay Snap Store. Hầu hết các ứng dụng tôi muốn đều có trên Flathub. Ubuntu có một cửa hàng ứng dụng mới và một trình cài đặt khác, nhưng đây chỉ là những thay đổi nhỏ.
Tuy nhiên, tôi vẫn rất vui khi Ubuntu đã quay trở lại GNOME và sử dụng Wayland. Tôi trân trọng những đóng góp của Ubuntu cho các dự án này và nhiều dự án khác. Mọi người đều được hưởng lợi từ sự hợp tác. Tôi thích có Ubuntu như một người bạn. Sự phấn khích đã không còn, và tôi cũng không còn gọi đó là tình yêu, nhưng tôi rất vui vì Ubuntu vẫn ở đó. Tôi chúc họ mọi điều tốt đẹp nhất.
Những ngày này, tôi không còn sử dụng các bản phân phối Linux truyền thống nữa. Tôi đã thử nghiệm Samsung DeX được khoảng một năm và dường như mối quan hệ này đang trở nên nghiêm túc.
Kết luận
Tóm lại, hành trình của tôi với Ubuntu là một minh chứng cho sự thay đổi trong ngành công nghệ và cách các quyết định của nhà phát triển có thể ảnh hưởng đến trải nghiệm người dùng. Từ những ngày đầu tràn đầy hứng khởi với một hệ điều hành mã nguồn mở đầy hứa hẹn, đến sự thờ ơ hiện tại do những hướng đi riêng biệt và kém hiệu quả của Canonical. Dù không còn là lựa chọn chính của tôi, tôi vẫn công nhận những đóng góp quan trọng của Ubuntu cho cộng đồng Linux và hy vọng họ sẽ tiếp tục phát triển theo hướng bền vững và hợp tác hơn trong tương lai.
Bạn đã từng trải nghiệm Ubuntu như thế nào? Hay bạn có những cảm nhận tương tự về sự phát triển của các hệ điều hành khác? Hãy chia sẻ câu chuyện và suy nghĩ của bạn trong phần bình luận bên dưới!
